İstirdat Davası Hangi Yargılama Usulü? Hukuki Süreçlerin Akışı
Giriş: Tarihsel Arka Plan
Hukuk sistemleri, toplumsal değişimlerle birlikte evrilmiş ve bireylerin haklarını koruma amacıyla yeni araçlar geliştirmiştir. İstirdat Davası da bu araçlardan biridir: Gerçekte borçlu olmadığı hâlde, icra takibi sonucu ödeme yapan kişinin ödediği tutarı geri alma hakkını güvence altına alır. Türkiye’de bu dava türü, ilk olarak modern icra ve iflas düzenlemeleriyle birlikte gündeme gelmiştir. Zamanla, toplumdaki ekonomik ilişkilerin karmaşıklaşması ve icra mekanizmalarının yaygınlaşması bu dava tipinin ihtiyaç duyulan bir hak arama aracı haline gelmesini sağlamıştır.
Tarihte “altyapısı belirsiz borç ilişkileri” veya “haksız ödeme” sorunları hukukun gündeminde yer almış; günümüzde ise bu sorun, özellikle icra takibine konu edilen miktarlarla, usul kurallarıyla ve yargılama usûlü bağlamında önemli bir tartışma alanıdır. Bu bağlamda, istirdat davasının “hangi yargılama usulü ile görülür?” sorusu, hem uygulamada hem akademik çevrelerde ele alınmaktadır.
Temel Hukuki Dayanak ve Yargılama Usûlü
İstirdat davasının hukuki dayanağı, İcra ve İflâs Kanunu (İİK) m. 72’dir. Bu madde, borçlu olmadığı hâlde icra takibi sonucunda ödeme yapan kişinin, ödediği tutarın iadesi için dava açabileceğini hükme bağlamaktadır. [1]
Yargılama usûlü açısından dikkat edilmesi gereken temel husus şunlardır:
– Bu dava özel bir yargılama usûlünü düzenleyen bir yasa hükmü barındırmaz; yani, özel usûl kuralları bakımından tüzel olarak ayrılmış değildir. Akademik kaynaklar, istirdat davasının “genel hükümlere göre yargılama” formatında görüleceğini belirtmektedir. [2]
– Bu nedenle, Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) hükümleri ve genel usûl kuralları uygulama alanı bulur. Tanık dinleme, bilirkişi raporu, keşif gibi delil araçları kullanılabilmektedir. Ancak senede dayanan alacaklarda senede karşı senet kuralı gibi özel ispat kuralları dikkate alınır. [2]
– Görevli mahkeme ve yetkili mahkeme bakımından ise, takip konusu alacak ilişkisinin niteliğine göre Asliye Hukuk Mahkemesi, Asliye Ticaret Mahkemesi gibi mahkemeler görevli olabilmektedir. Yetki bakımından ise icra takibini yapan icra dairesinin bulunduğu mahkeme ile alacaklı-davalının yerleşim yeri mahkemesi seçenek olarak kabul edilmiştir. [3]
Günümüzdeki Akademik Tartışmalar ve Uygulama Sorunları
Akademik literatürde, istirdat davasının yargılama usûlüne ilişkin en çok tartışılan konular aşağıdaki gibidir:
1. Usûlün Özel mi Yoksa Genel mi Olacağı: Bazı hukuk yorumcuları, istirdat davasının icra takibi ile yoğun ilişkisinden dolayı usûl bakımından farklılaşabileceğini savunurken, diğerleri HMK ve genel usûl kurallarının tamamen uygulanması gerektiğini belirtmektedir. Bu ayrım uygulamada da mahkeme kararlarında yansımaktadır.
2. Arabuluculuk ve Dava Şartı: Ticari alacaklara dayalı istirdat davalarında, Türk Ticaret Kanunu m.5/A kapsamında arabuluculuğa başvurma dava şartı olabilir. Akademik değerlendirmeler, bu zorunluluğun usûl açısından davanın açılma esasını nasıl etkilediğini tartışmaktadır. [3]
3. İspat Yükü ve Delil Usûlü: İstirdat davasında ispat yükünün davacı (ödeme yapan kişi) üzerinde olduğu açıktır. Ancak senede dayanan alacaklarda senede karşı senet kuralı usûl bakımından sınırlayıcı bir faktör olarak değerlendirilmiştir. Bu konu, delil usûlü açısından önemli bir akademik tartışma noktasıdır. [4]
4. Kararın İcraya Konulması ve Usûlün Sonuçları: Uygulamada, dava sonucunda verilen kararın kesinleşmeden icraya konulup konulamayacağı usûl açısından tartışılmıştır. Örneğin, doğrudan açılan istirdat davalarında ilam kesinleşmeden icraya konulabileceği belirtilirken, menfi tespit davasından dönüşen istirdat davalarında kesinleşme şartının geçerli olduğuna dair görüşler vardır. Bu da yargılama usûlünün sonucu itibarıyla önemli olduğu anlamına gelir. [2]
Sonuç: Yargılama Usûlünü Anlamak Neden Önemli?
İstirdat davası, yalnızca maddi hukuk açısından değil, yargılama usûlü açısından da dikkat gerektiren bir dava türüdür. “Hangi yargılama usûlü uygulanır?” sorusu, dava sürecinin taraflar için güvenli, öngörülebilir ve adil olmasına katkı sağlar. Ödeme yapan kişinin haklarını koruma mekanizması olan bu davada, yargılama usûlü hatalarının hak kayıplarına yol açabileceği unutulmamalıdır.
Size soruyorum: Ödeme yaptığınız halde kendinizi borçlu hissetmemeniz, yargılama usûlünün doğru uygulanması açısından ne kadar fark yaratır? Yargı sürecinde usûl hataları telâfi edilebilir mi? Ve bu dava türü, bireysel hakları devletin icra mekanizmalarına karşı nasıl koruyor?
#İstirdatDavasi #YargılamaUsulü #İcraVeİflasKanunu #HukukMuhakemeleriKanunu #HukukTartışması
—
Sources:
[1]: https://www.sagirogluhukukburosu.com/post/i-stirdat-davas%C4%B1-nedir-t%C3%BCrk-i-cra-hukukunda-%C5%9Fartlar%C4%B1-s%C3%BCreleri-ve-yarg%C4%B1tay-kararlar%C4%B1-i%C5%9F%C4%B1%C4%9F%C4%B1-ile-detayl?utm_source=chatgpt.com “İstirdat Davası Nedir? Türk İcra Hukukunda Şartları, Süreleri ve …”
[2]: https://kulacoglu.av.tr/istirdat-davasi/?utm_source=chatgpt.com “İstirdat Davası – İİK Madde 72/6-8 | Kulaçoğlu Hukuk Bürosu”
[3]: https://www.avukatgorkemdemircan.com/icra-hukuku/istirdat-davasi-geri-isteme-davasi/?utm_source=chatgpt.com “İstirdat Davası Nedir? Şartları ve Süresi | 2025 Güncel”
[4]: https://hukukplatformu.com/istirdat-davasi-nedir-sartlari-ve-surec/?utm_source=chatgpt.com “İstirdat Davası: Nedir, Şartları ve Süreç – Hukuk Platformu”