Köşe Kapmaca Kaç Yılında Çıktı? Geçmişten Günümüze Bir Hikâye
Merhaba sevgili okur, bir parkın gölgesinde çocuk kahkahaları yükselirken ya da okul bahçesinde “ebe ortada!” diye bağırıldığında aklımıza gelen ilk oyunlardan biri var: Köşe Kapmaca. Küçükken hepimiz bir köşede bekledik, bir köşeyi kaptırmamak için yer değiştirdik, ebe de tam fırsat bulduğunda köşeyi kapıp oyuna damgasını vurdu. Peki bu oyun aslında ne zaman çıktı, kökeni ne, nasıl bu kadar yaygınlaştı? Bilimsel merakla yola koyulalım.
—
Tarihsel Arka Planı ve Veri Işığında Köşe Kapmaca
Oyun literatüründe tradisyonel çocuk oyunlarının çıkış yılları genellikle net değildir; çünkü sokakta, okul bahçesinde, kuşaktan kuşağa aktarılmıştır. Ancak bildiğimiz bir veri var: Köşe Kapmaca’nın yazılı kayda geçen en eski referansı, 18. yüzyıl başında William King adlı İngiliz şair–yazarın eserine dayanıyor. ([Ludozofi][1]) Bu, oyunun “çıktığı yıl”ni tam olarak vermese de 1700’lerin başında yaygınlaştığını gösteriyor.
Türk kültüründe ise bu oyun bir “geleneksel sokak oyunu” olarak kabul ediliyor; örneğin T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın kültür atlasında “köşe kapmaca” başlığı altında bu oyunun yaygınlığı ve oynanma şekli yer alıyor. ([Kültür Portali][2])
Sonuç olarak: “Çıktığı yıl” diye net bir rakam veremiyoruz, ama yaklaşık olarak 18. yüzyıl başları bu oyunun yazılı formda belirdiği zaman dilimi olarak kabul edilebilir.
—
Hikâye Perspektifiyle: Bir Köşe Kapmaca Günü
Diyelim ki 1800’lerin başı; İngiltere’de ya da belki Osmanlı topraklarında bir çocuk grubu geniş bir meydanda dört köşeyi belirliyor. Beyaz keten pantolonlu çocuk, bir taş, bir ağaç veya odanın köşesi oyun alanı oluyor. “Ebe ortada” diyerek başlıyor oyun. Yer değiştirme “Kel köşemi kaptırmam! Seni ebe yaptırmam!” fısıltıları arasında… ([Kültür Portali][2])
Bugün biz de aynı şenliği yaşıyoruz. Parkta, bahçede, okul önünde. Geçmişin çocukları da hız, çeviklik, strateji geliştirmek için bu oyunu oynuyordu. Bir köşeyi kaptın mı, orkestranın solisti gibi başlıyordun: “Ben işte bu köşenin sahibi …” Belki de tam da bu yüzden, oyun hem fiziksel hem zihinsel olarak güçlü bir deneyim sunuyor.
—
Bilimsel Analiz: Neden Bu Oyunu Seçiyoruz?
Eğitim bilimciler ve çocuk gelişimi uzmanları diyor ki: Geleneksel oyunlar çocuğun motor becerilerini, sosyal etkileşimini ve stratejik düşünmesini artırıyor. Örneğin “açık alan” kullanımı, ani yön değiştirme, karar verme bu oyunda merkezi. ([esenlerkemerilkokulu.meb.k12.tr][3])
Ayrıca kültürel antropologlar “köşe kapmaca” gibi oyunların toplumsal normları aktardığını, grup dinamiklerini öğrettiğini belirtiyorlar. ([askaynakautomation.com.tr][4])
Dolayısıyla, bu oyun sadece “kim ne zaman beye olacak”dan ibaret değil; çocuklar arasında rol değişimi, risk alma, grup uyumu gibi beceriler de gelişiyor. Ve bu özellikler, 1700–1800’lerden bugüne değişmeden gelmiş olabilir.
—
Türkiye’de ve Dünya’da Yaygınlığı
Türkiye’de köşe kapmaca hemen her şehirde, her mahallede oynanan bir oyun. Örneğin adında “oyun” ibaresiyle yer aldığı yerel eğitim materyallerinde bile oyunun tanımı ve faydaları detaylandırılmış durumda. ([esenlerkemerilkokulu.meb.k12.tr][3])
Dünyada ise benzer oyunlar farklı adlarla karşımıza çıkıyor; köşelerin yer değiştirdiği, ebe taktiğinin devreye girdiği oyunlar… Bu da bize, oyunun evrensel bir çekiciliğe sahip olduğunu gösteriyor.
—
Sonuç ve Soru Zamanı
Özetle: Köşe Kapmaca “kaç yılında çıktı?” sorusuna kesin bir yıl vermek zor. Ancak yazılı kayıtlarda 18. yüzyıl başları gibi bir zaman diliminde görüldüğünü biliyoruz. Oyunun yapısı, çocukların fiziksel ve zihinsel gelişimini destekliyor, sosyal etkileşimi artırıyor. Ve bugün hâlâ çocukların (ve hatta yetişkinlerin) kahkahalarıyla varlığını sürdürüyor.
Siz de oyun sahnesinde yer aldınız mı? “Köşe kaptım” diye sevinen oldunuz mu? Ya da ebe olarak tam o köşeyi kapmak için büyük taktik geliştirdiniz mi? Aşağıya yorum olarak o anılarınızı yazın, birlikte nostalji yapalım ve belki yeni bir köşe kapmaca gününü planlayalım.
[1]: https://www.ludozofi.com/anasayfa/oyunlar/k%C3%B6%C5%9Fe-kapmaca/?utm_source=chatgpt.com “Köşe Kapmaca – Ludozofi”
[2]: https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/artvin/kulturatlasi/kose-kapmaca?utm_source=chatgpt.com “KÖŞE KAPMACA | Kültür Portalı”
[3]: https://esenlerkemerilkokulu.meb.k12.tr/icerikler/kose-kapmaca-oyunu_15227655.html?utm_source=chatgpt.com “Köşe Kapmaca Oyunu – Kemer İlkokulu”
[4]: https://askaynakautomation.com.tr/kose-kapmaca-oyunu-nasil-oynanir-ve-kurallari/?utm_source=chatgpt.com “Köşe kapmaca oyunu nasıl oynanır ve kuralları”